19 lipca 2018 r. zaczęła obowiązywać Ustawa z dnia 15 czerwca 2018 r. o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi. Celem ustawy jest pełne wdrożenie do polskiego porządku prawnego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/26/UE z dnia 26 lutego 2014 r. (zwanej dalej dyrektywą CRM) w sprawie zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi oraz udzielania licencji wieloterytorialnych, dotyczących praw do utworów muzycznych do korzystania online na rynku wewnętrznym.
Przedmiotem dyrektywy CRM jest harmonizacja zasad działalności organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi, czyli przede wszystkim prawami do utworów, artystycznych wykonań, fonogramów i wideogramów.
Zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi dotychczas regulowała Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2017 r. poz. 880, z późn. zm.). Przepisy zawarte w rozdziale 12 ww. ustawy były ogólnikowe i fragmentaryczne, całkowicie pomijające niektóre istotne aspekty zbiorowego zarządu, takie jak np. stosunki organizacji z uprawnionymi czy zasady podziału i wypłaty zainkasowanych środków. W związku z powyższym niezbędne stało się przyjęcie nowej ustawy, w sposób kompleksowy regulującej kwestie zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. Dlatego obecny rozdział 12 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawach autorskich i prawach pokrewnych zostaje zastąpiony Ustawą z dnia 15 czerwca 2018 r. o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi.
Ustawy obejmuje wszystkie podmioty mające w Polsce status organizacji zbiorowego zarządzania (dalej ozz), które uzyskały zezwolenia ministra kultury i dziedzictwa narodowego. Ustawa reguluje wydawanie przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego zezwoleń na zbiorowe zarządzanie. Ustawa ma również zastosowanie do podmiotów, które wykonują czynności z zakresu zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi na podstawie tytułu prawnego udzielonego im przez ozz, a także do niezależnych podmiotów zarządzających (art. 2 ustawy).
Ustawa wprowadziła ogólne zasady zbiorowego zarządzania, którymi powinny kierować się ozz-y. Część z tych zasad stanowi implementację ogólnych zasad dyrektywy CRM, a część kontynuację utrwalonych tradycji polskiego zbiorowego zarządu. Wśród tych zasad należy wymienić:
1. postulat wyraźnego określenia podstawy wykonywania zbiorowego zarządu;
2. zasadę, zgodnie z którą ozz nie może, bez ważnych przyczyn, odmówić objęcia praw autorskich i praw pokrewnych w zbiorowy zarząd, w zakresie udzielonego jej zezwolenia;
3. zasadę jednakowego traktowania uprawnionych, bez względu na podstawę prawną zbiorowego zarządzania ich prawami;
4. obowiązek starannego zbiorowego zarządzania prawami, w szczególności regularnego podziału i wypłaty przychodów z praw.
Uregulowano również kwestię zarządzania prawami niepowierzonymi żadnej organizacji w przypadkach, w których ich pośrednictwo jest obowiązkowe – zarówno przy zawarciu umowy, jak i zapłacie wynagrodzenia. W tym celu wprowadzono instytucję organizacji reprezentatywnej.
Ponadto, w celu wdrożenia dyrektywy 2014/26/UE, ustawa w szczególności reguluje:
1. źródła uprawnień organizacji zbiorowego zarządzania do zarządzania prawami uprawnionych (umowa o zbiorowe zarządzanie, umowa o reprezentacji, ustawa);
2. zasady uzyskiwania członkostwa w organizacji zbiorowego zarządzania;
3. zasady udzielania i cofania zezwoleń na zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi i prawami pokrewnymi przez ministra kultury i dziedzictwa narodowego;
4. zasady zawierania i rozwiązywania umów o zbiorowe zarządzanie;
5. prawa przysługujące uprawnionemu, niebędącemu członkiem organizacji zbiorowego zarządzania, ale reprezentowanemu przez taką organizację;
6. ustrój organizacji zbiorowego zarządzania, w tym m. in. zadania i kompetencje organizacji, treść jej statutu oraz zasady funkcjonowania jej władz;
7. problematykę zarządzania przychodami z praw, w tym m. in. kwestie inkasowania i wypłaty przychodów z praw oraz dokonywania potrąceń z tych środków;
8. relacje organizacji zbiorowego zarządzania z użytkownikami;
9. relacje z innymi organizacjami zbiorowego zarządzania, w tym z organizacjami zagranicznymi;
10. zasady udzielania licencji;
11. obowiązki informacyjne i sprawozdawcze organizacji zbiorowego zarządzania oraz obowiązki informacyjne użytkowników;
12. zasady udzielania licencji wieloterytorialnych na korzystanie z utworów muzycznych online;
13. zasady rozpatrywania skarg przez organizacje zbiorowego zarządzania;
14. problematykę sprawowania przez ministra właściwego do spraw kultury i dziedzictwa narodowego nadzoru nad organizacjami zbiorowego zarządzania;
15. zasady zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi przez podmioty niebędące organizacjami zbiorowego zarządzania, ale wykonujące czynności o takim samym charakterze (tzw. niezależne podmioty zarządzające);
16. zasady działania Komisji Prawa Autorskiego, w tym m. in. ustrój Komisji, sposób powoływania arbitrów, procedurę zatwierdzania i zmiany zatwierdzonych tabel wynagrodzeń za korzystanie z utworów i przedmiotów praw pokrewnych, postępowanie mediacyjne i sprawy o uzupełnienie, sprostowanie lub wyjaśnienie wątpliwości co do treści orzeczenia Komisji.
Ustawa wprowadza dla ozz zasadę domniemania posiadania praw i legitymacji procesowej w ramach posiadanego zezwolenia, która ułatwia dochodzenie praw, a także na podstawie art. 48 domagać się może od użytkownika udzielenia informacji do określenia wysokości dochodzonych wynagrodzeń i opłat. Ponadto ustawa wprowadza obowiązkowe pośrednictwo ozz w przypadkach:
- repartycji opłat reprograficznych (art. 20 i 201 p.a.)
- korzystanie w internecie z drobnych utworów muzycznych i słowno-muzycznych przez radio i TV
(art. 21 p.a.) - reemitowanie w sieciach kablowych (art. 211 p.a.)
- udostępnianie w internecie utworów prasowych w ramach dozwolonego użytku (art. 25 ust. 4
p.a.) - użyczeń bibliotecznych (art. 351 p.a.)
- utworów niedostępnych w obrocie handlowym (art. 3510 p.a.)
- niektórych sposobów korzystania z utworów audiowizualnych (art. 70 ust. 3 p.a.).
Ustawa o ozz-ach wyznacza terminy jej wdrożenia przez ozz-y od dnia jej wejścia w życie i tak:
- ozz-y wymienione w art. 104 p.a., a obecnie art. 123 stają się ozz-ami
- w terminie 6 miesięcy minister może cofnąć zezwolenie dla organizacji, która nie podjęła
zbiorowego zarządu na danym polu eksploatacji - w terminie 6 miesięcy minister wszczyna postępowanie w przedmiocie reprezentatywności ozz
- w terminie 9 miesięcy ozz ma obowiązek zmienić statut i wystąpić o jego rejestrację
- w terminie 6 miesięcy od uzyskania rejestru statutu w KRS ozz ma obowiązek dokonać wyboru
władz oraz zatwierdzić regulaminy, o których mowa w art. 19 Ustawy, a także dostosować
umowy powiernicze, a 18 miesięcy na umowy o korzystaniu z utworów lub praw pokrewnych
lub pobór wynagrodzenia.